ایران و امریکا و ظرفیتهای دیپلماسی

هرمز ممیزی

روابط سیاسی ایران و آمریکا با دولت امیر کبیر آغاز شد ، امیرمایل بود که روابط خارجی ایران را از انحصار روس و انگلیس خارج کند و با دیگر کشورهای مغرب زمین توسعه دهد . پس ابتکار سیاسی را با ارسال پیامی به میرزا محمد خان که وزیر مختار ایران در استانبول بود ، آغاز کرد و به او دستور داد تا با نماینده سیاسی آمریکا در زمینه بستن قراردادی بین دو دولت گفتگو نماید " جرج مارش " وزیر مختار آمریکا در استانبول از این فکر استقبال کرد و پس از پانزده ماه مذاکره قراردادی به نام " عهدنامه دوستی و کشتیرانی"با مفاد زیر در استانبول تهیه و به امضای دو وزیر مختار رسید و یک نسخه آن در تاریخ 28 ژوئن 1850 م به امضای رئیس جمهور آمریکا نیز رسید اما یکماه بعد که متاسفانه امیر معزول شد کارول اسپنس وزیر مختار آمریکا مینویسد "انگلیس نفوذ خود را در تهران بکار برد و دولت ایران عهدنامه را تصویب و مبادله ننمود ."

.مفاد عهد نامه فوق بشرح زیر است :

ماده 1/ دوستی پایدار دو دولت و دو ملت را اعلام میدارد.

ماده 2/اصل آزادی بازرگانی تبعه دو کشور را برسمیت میشناسد.

ماده 3/ حقوق گمرکی کالای صادر و وارد را بر طبق قانون دولت"کامله الوداد"مقرر میدارد .

ماده 4/ آزادی تردد کشتیهای بازرگانی با پرچم خودشان و به بنادر هر دو کشور.

ماده 5/تعیین سه کنسول آمریکا در تهران ،بوشهر و تبریز و متقابلا سه کنسول ایران در واشنگتن،بوستون و نیو اورلئان .

ماده 6/ دعاوی بین تبعه دو کشور بر طبق قانون هر کشور با حضور کنسول و یا نماینده او .

ماده 7/هرگاه بین هرکدام از دو کشور با دولت ثالثی جنگ برخیزد ، حالت جنگ در دوستی و صمیمیت ایران و آمریکا تاثیری نخواهد داشت .

ماده 8/ این عهدنامه در ظرف یکسال یا کمتر از طرف دو دولت تصویب و به وسیله نمایندگان آنها در استانبول مبادله گردد .

دیری نگذشت که روابط ایران و انگلیس به تیرگی گرائید و بعد جنگ برخاست . دولت میرزا آقا خان نوری بنابر سنت سیاست روزمره خود در زمان خطر به چاره جوئی افتاد و به دولت امریکا روی آورد و پس از آغاز مجدد مذاکرات در استانبول ، شعور سیاسی زمامداران ایران را درموادی از طرح پیشنهادی زیر میخوانیم :

ماده سیزدهم میگوید : دولت آمریکا تعهد میکند در مدت دوسال از تاریخ انعقاد قرارداد ، امام مسقط را تنبیه نماید و جزایر خلیج فارس از جمله بحرین را از تسلط دیگران بیرون آورد و به دولت ایران باز گرداند ...

ماده چهاردهم مبنی بر اینست که "کشتی های تجاری ایران حق دارند که بیرق آمریکا را بر فراز خود نصب کنند و بحریه آمریکا از کشتیهای ایرانی حمایت نمایند که در دریا تجاوزی به آنها نگردد."

ماده پانزدهم میگوید : از آنجا که دولت ایران کشتی جنگی ندارد و دولت آمریکا سود کلانی از برقراری تجارت با ایران خواهد برد ، بحریه آمریکا دریاهای ایران را از نقشه های سوء دشمنان ایران حفاظت میکند.

بطوریکه ملاحظه میشود به موجب این قرارداد دولت آمریکا که تا آن تاریخ هنوز رابطه دیپلماتیک با ایران نداشت موظف میشد با قدرت نظامی خود شیخ عرب مسقط را سرکوب کند ، با دولت انگلیس جنگ آغازد و نیروهای آن دولت را از بحرین بیرون کند و نیروی دریائی کاملی همواره در خلیج فارس نگاه دارد تا احدی جرات تجاوز به حقوق ایران ننماید .

در پاسخ به این پیشنهاد وزارت خارجه آمریکا صراحتا نوشت : پذیرفتن شرایط پیشنهادی ایران ناممکن است .